AVUKAT İLKER TUNCER

Giriş

• İş Sözleşmesi Nedir?
• İş Hukukunda Fesih Kavramı

İş Sözleşmesinin Fesih Türleri

• İşveren Tarafından Fesih
  • Haklı Nedenlerle Fesih
  • Geçerli Nedenlerle Fesih
  • Bildirimsiz Fesih
• İşçi Tarafından Fesih
  • Haklı Nedenlerle Fesih
  • Bildirimli Fesih

İş Sözleşmesinin Haklı Nedenlerle Feshi

• Sağlık Nedenleri
• Ahlak ve İyi Niyet Kurallarına Aykırı Davranışlar
• Zorlayıcı Sebepleri

Fesih Bildirim Süreleri

• Fesih Bildirimi
• Fesih Bildirim Süreleri

İş Sözleşmesinin Feshi Sonucunda Ortaya Çıkan Hak ve Yükümlülükler

• Kıdem Tazminatı
• İhbar Tazminatı
• Fazla Mesai Ücreti
• Yıllık İzin Ücreti
• Kötü Niyet Tazminatın
• Ayrımcılık Tazminatı
• Manevi Tazminat
• İş Kazası Ve Meslek Hastalığı Tazminatı
• Haksız Fesih Tazminatı(İşe İade Davası)

İş Sözleşmesi Nedir?

İş sözleşmesi, bir tarafın (İşçi) belirli bir iş görme borcu altına girdiği ve diğer tarafın (İşveren) ise bu işe karşılık ücret ödeme yükümü altına girdiği hukuki bir anlaşmadır. Bu sözleşme, İş Kanununun temelini oluşturan önemli kavramlardan biridir ve hem işçinin hem de işverenin hak ve yükümlüklerini belirler.

İş Hukukunda Fesih Kavramı

İş hukukunda fesih, taraflardan birinin irade beyanı ile iş sözleşmesini sona erdirme işlemidir. Fesih, çalışma ilişkisinin yasal yollarla sonlandırılmasını sağlayan temel hukuki mekanizmalardan biridir. Fesih hakkı, işçi ve işverene dengeli şekilde tanınmış ve çeşitli kurallarla düzenlenmiştir.

İşveren Tarafından Fesih

İşveren tarafından fesih, işverenin iş ilişkisini sona erdirme kararıdır. Bu fesih, belirli kurallara ve ilkelere uygun olarak gerçekleştirilmelidir. İşverenin fesih hakkı keyfi olarak kullanılamaz; iş hukukunda şu kurallar gözetilir:

1. Geçerli Nedenlerle Fesih: İşletme, iş yeri veya işin gereklerinden kaynaklanan sebeplerle yapılan fesihlerdir. Örneğin, ekonomik daralma, yeniden yapılanma veya verimlilik sorunları bu kapsamdadır.
2. Haklı Nedenlerle Fesih: İşçinin iş yerinde ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırı davranışları, devamsızlık veya iş güvenliğini tehlikeye sokacak hareketleri nedeniyle fesih hakkı doğar.
3. Bildirimli Fesih: İşverenin belirli ihbar sürelerine riayet ederek sözleşmenin sona erdirilmesi durumudur.

İşverenin Geçerli Nedenlerle Fesih Hakkı

Otuz veya daha fazla işçi çalıştıran işyerlerinde en az altı aylık kıdemi olan işçinin belirsiz süreli iş sözleşmesini fesheden işveren, işçinin yeterliliğinden veya davranışlarından ya da işletmenin, işyerinin veya işin gereklerinden kaynaklanan geçerli bir sebebe dayanmak zorundadır.

İşverence geçerli sebep gösterilmediği veya gösterilen sebebin geçerli olmadığı mahkemece veya özel hakem tarafından tespit edilerek feshin geçersizliğine karar verildiğinde, işveren, işçiyi bir ay içinde işe başlatmak zorundadır. İşçiyi başvurusu üzerine işveren bir ay içinde işe başlatmaz ise, işçiye en az dört aylık ve en çok sekiz aylık ücreti tutarında tazminat ödemekle yükümlü olur.

Mahkeme veya özel hakem feshin geçersizliğine karar verdiğinde, işçinin işe başlatılmaması halinde ödenecek tazminat miktarını da belirler.

Kararın kesinleşmesine kadar çalıştırılmadığı süre için işçiye en çok dört aya kadar doğmuş bulunan ücret ve diğer hakları ödenir.

İşverenin Haklı Nedenle Derhal Fesih Hakkı

Süresi belirli olsun veya olmasın işveren, aşağıda yazılı hallerde iş sözleşmesini sürenin bitiminden önce veya bildirim süresini beklemeksizin feshedebilir:

I- Sağlık sebepleri:

• İşçinin kendi kastından veya derli toplu olmayan yaşayışından yahut içkiye düşkünlüğünden doğacak bir hastalığa yakalanması veya engelli hâle gelmesi durumunda, bu sebeple doğacak devamsızlığın ardı ardına üç iş günü veya bir ayda beş iş gününden fazla sürmesi.
• İşçinin tutulduğu hastalığın tedavi edilemeyecek nitelikte olduğu ve işyerinde çalışmasında sakınca bulunduğunun Sağlık Kurulunca saptanması durumunda.
• Alt bendinde sayılan sebepler dışında işçinin hastalık, kaza, doğum ve gebelik gibi hallerde işveren için iş sözleşmesini bildirimsiz fesih hakkı; belirtilen hallerin işçinin işyerindeki çalışma süresine göre 17 nci maddedeki bildirim sürelerini altı hafta aşmasından sonra doğar. Doğum ve gebelik hallerinde bu süre 74 üncü maddedeki sürenin bitiminde başlar. Ancak işçinin iş sözleşmesinin askıda kalması nedeniyle işine gidemediği süreler için ücret işlemez.

II- Ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzerleri:

• İş sözleşmesi yapıldığı sırada bu sözleşmenin esaslı noktalarından biri için gerekli vasıflar veya şartlar kendisinde bulunmadığı halde bunların kendisinde bulunduğunu ileri sürerek, yahut gerçeğe uygun olmayan bilgiler veya sözler söyleyerek işçinin işvereni yanıltması.
• İşçinin, işveren yahut bunların aile üyelerinden birinin şeref ve namusuna dokunacak sözler sarf etmesi veya davranışlarda bulunması, yahut işveren hakkında şeref ve haysiyet kırıcı asılsız ihbar ve isnatlarda bulunması.
• İşçinin işverenin başka bir işçisine cinsel tacizde bulunması.
• İşçinin işverene yahut onun ailesi üyelerinden birine yahut işverenin başka işçisine sataşması, işyerine sarhoş yahut uyuşturucu madde almış olarak gelmesi ya da işyerinde bu maddeleri kullanması.
• İşçinin, işverenin güvenini kötüye kullanmak, hırsızlık yapmak, işverenin meslek sırlarını ortaya atmak gibi doğruluk ve bağlılığa uymayan davranışlarda bulunması.
• İşçinin, işyerinde, yedi günden fazla hapisle cezalandırılan ve cezası ertelenmeyen bir suç işlemesi.
• İşçinin işverenden izin almaksızın veya haklı bir sebebe dayanmaksızın ardı ardına iki iş günü veya bir ay içinde iki defa herhangi bir tatil gününden sonraki iş günü, yahut bir ayda üç iş günü işine devam etmemesi.
• İşçinin yapmakla ödevli bulunduğu görevleri kendisine hatırlatıldığı halde yapmamakta ısrar etmesi.
• İşçinin kendi isteği veya savsaması yüzünden işin güvenliğini tehlikeye düşürmesi, işyerinin malı olan veya malı olmayıp da eli altında bulunan makineleri, tesisatı veya başka eşya ve maddeleri otuz günlük ücretinin tutarıyla ödeyemeyecek derecede hasara ve kayba uğratması.

III- Zorlayıcı sebepler:

İşçiyi işyerinde bir haftadan fazla süre ile çalışmaktan alıkoyan zorlayıcı bir sebebin ortaya çıkması.

IV- İşçinin gözaltına alınması veya tutuklanması halinde devamsızlığın fesih bildirim süresini aşması.

Geçersiz Fesih ve Haklı Fesih Kavramlarının Farkları

Geçerli fesih ve haklı fesih doğurdukları sonuçlar açısından farklılık göstermektedir.

İş sözleşmesi işveren tarafından haklı nedenle feshedilirse feshin gerekçesini açık ve net bir şekilde yazma zorunluluğu yokken geçerli nedenlerle fesih bildiriminde fesih gerekçesi açık ve net olarak yazılı biçimde gösterilmelidir.

İşverenin haklı nedenle iş sözleşmesini fesih hakkı genellikle işçinin davranışlarından kaynaklı daha ağır şartlarda mümkünken geçerli nedenlerle fesihte ise bu şartlar daha hafiftir.

İş sözleşmesi işveren tarafından haklı nedenle feshedilirse işçi kıdem ve ihbar tazminatı alamaz. Ancak geçerli nedenle fesihte işçiye nu tazminatlar ödenmelidir.

Haklı nedenle fesihte ahlak ve iyiniyet kurallarına uymayan hallere dayanarak işveren için tanınmış olan sözleşmeyi fesih yetkisi, işçinin bu çeşit davranışlarda bulunduğunu işverenin öğrendiği günden başlayarak altı iş günü geçtikten ve her halde fiilin gerçekleşmesinden itibaren bir yıl içerisinde fesih yapılabilir. Geçerli nedenle fesihte ise makul sürede fesih yapılması gerekir. Dolayısıyla geçerli nedenlerle fesihte kesin bir süre yoktur. Buradaki sürenin işçinin haklı nedenlerle feshi içinde uygulandığını ancak işçi bir maddi çıkar sağlıyorsa 1 yıllık sürenin uygulanmayacağı unutulmamalıdır.

Haklı nedenle fesihte, 1 aylık işe iade davası açma süresi fesih tarihinden itibaren başlarken geçerli nedenle fesihte bu 2 aylık işa iade davası açma süresi işçinin ihbar önelini tebliğ aldığı tarihten itibaren başlar.

İşçi Tarafından Fesih

İşçi tarafından fesih, işçinin kendi iradesiyle iş sözleşmesini sona erdirme kararıdır. Bu fesih, belirli şartlara bağlı olarak yapılabilir ve genellikle aşağıdaki durumlarda görülmektedir:

1. Haklı Nedenlerle Fesih: İşçinin, iş ilişkisinin devamını çekilmez hale getiren ciddi sebepleri bulunması durumunda söz konusu olur. Bunlar arasında ücretin zamanında ödenmemesi, işverenin ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırı davranışları, işçinin sağlığını tehdit eden koşullarda çalıştırılması gibi nedenler yer alır.
2. Bildirimli Fesih: İşçinin belirli ihbar sürelerine uyarak iş sözleşmesini sona erdirmesi durumudur. Bu durumda işçi, belirlenen ihbar sürelerine sadık kalarak iş akdini sona erdirir.

İşçinin Haklı Nedenle Derhal Fesih Hakkı

Süresi belirli olsun veya olmasın işçi, aşağıda yazılı hallerde iş sözleşmesini sürenin bitiminden önce veya bildirim süresini beklemeksizin feshedebilir:

I. Sağlık sebepleri:

• İş sözleşmesinin konusu olan işin yapılması işin niteliğinden doğan bir sebeple işçinin sağlığı veya yaşayışı için tehlikeli olursa.
• İşçinin sürekli olarak yakından ve doğrudan buluşup görüştüğü işveren yahut başka bir işçi bulaşıcı veya işçinin işi ile bağdaşmayan bir hastalığa tutulursa.

II. Ahlak ve iyiniyet kurallarına uymayan haller ve benzerleri:

• İşveren iş sözleşmesi yapıldığı sırada bu sözleşmenin esaslı noktalarından biri hakkında yanlış vasıflar veya şartlar göstermek yahut gerçeğe uygun olmayan bilgiler vermek veya sözler söylemek suretiyle işçiyi yanıltırsa.
• İşveren işçinin veya ailesi üyelerinden birinin şeref ve namusuna dokunacak şekilde sözler söyler, davranışlarda bulunursa veya işçiye cinsel tacizde bulunursa.
• İşveren işçiye veya ailesi üyelerinden birine karşı sataşmada bulunur veya gözdağı verirse, yahut işçiyi veya ailesi üyelerinden birini kanuna karşı davranışa özendirir, kışkırtır, sürükler, yahut işçiye ve ailesi üyelerinden birine karşı hapsi gerektiren bir suç işlerse yahut işçi hakkında şeref ve haysiyet kırıcı asılsız ağır isnad veya ithamlarda bulunursa.
• İşçinin diğer bir işçi veya üçüncü kişiler tarafından işyerinde cinsel tacize uğraması ve bu durumu işverene bildirmesine rağmen gerekli önlemler alınmazsa.
• İşveren tarafından işçinin ücreti kanun hükümleri veya sözleşme şartlarına uygun olarak hesap edilmez veya ödenmezse,
• Ücretin parça başına veya iş tutarı üzerinden ödenmesi kararlaştırılıp da işveren tarafından işçiye yapabileceği sayı ve tutardan az iş verildiği hallerde, aradaki ücret farkı zaman esasına göre ödenerek işçinin eksik aldığı ücret karşılanmazsa, yahut çalışma şartları uygulanmazsa.

Haklı nedenle fesihte ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan hallere dayanarak işçi için tanınmış olan sözleşmeyi fesih yetkisi, bu çeşit davranışlarda bulunduğunun, işçinin öğrendiği günden başlayarak altı iş günü geçtikten ve her halde fiilin gerçekleşmesinden itibaren bir yıl içerisinde fesih yapmalıdır. Yani işçi bu haklı sebebi öğrendikten sonra 6 iş günü ve fiilin gerçekleşmesinden itibaren 1 yıl içinde bu hak kullanılmalı fesih yapılmalıdır. Ancak işçinin olayda maddi çıkar sağlaması halinde bir yıllık süre uygulanmaz.

III. Zorlayıcı sebepler:

İşçinin çalıştığı işyerinde bir haftadan fazla süre ile işin durmasını gerektirecek zorlayıcı sebepler ortaya çıkarsa.

Fesih Bildirim Süreleri

Bildirimli fesih için kanunda bazı süreler öngörülmüştür. Bu süreler şu şekildedir.

Altı aydan az süren iş sözleşmeleri için 2 hafta,

Altı aydan bir buçuk yıla kadar süren iş sözleşmeleri için4 hafta,

Bir buçuk yıldan üç yıla kadar süren iş sözleşmeleri için 6 hafta,

Üç yıldan fazla süren iş sözleşmeleri için 8 haftadır.

İşveren fesih bildirim sürelerine uymak yerine söz konusu bu sürelere denk gelen ücreti işçiye peşin ödemek suretiyle iş sözleşmesini feshedebilir.

İş Sözleşmesinin Feshi Sonucunda Ortaya Çıkan Hak ve Yükümlülükler

Kıdem tazminatı, bir çalışanın iş yerinde belirli bir süre çalıştıktan sonra, iş sözleşmesinin belirli sebeplerle sona ermesi durumunda işveren tarafından ödenen yasal bir tazminattır. Türkiye’deki İş Kanunu’na göre kıdem tazminatı, işçinin emeklerinin karşılığı olarak işten ayrılırken maddi bir güvence sağlamayı amaçlar.

1.Kıdem Tazminatına Hak Kazanma Koşulları:

Bir işçinin kıdem tazminatına hak kazanabilmesi için bazı şartların yerine gelmesi gerekir:

1. Çalışma Süresi: Aynı işverene bağlı olarak en az 1 yıl çalışmış olmalıdır.
2. İş Sözleşmesinin Sona Erme Sebebi:
   • İşverenin haklı sebep olmaksızın işçiyi işten çıkarması
   • İşçinin haklı nedenle istifa etmesi (örneğin maaşların ödenmemesi, kötü çalışma koşulları)
   • Erkek çalışanların askerlik görevi nedeniyle ayrılması
   • Kadın çalışanların evlilik nedeniyle bir yıl içinde işten ayrılması
   • İşçinin emeklilik hakkını kazanması veya yaşlılık aylığına hak kazanması
   • İşçinin vefatı Her tam yıl için 30 günlük brüt maaş üzerinden hesaplanır.

2. İhbar Tazminatı ve Süreleri (İş Kanunu Madde 17):

Kıdem tazminatıyla karıştırılmaması gereken bir kavramdır; çünkü kıdem tazminatı geçmiş hizmet süresine, ihbar tazminatı ise sözleşme fesih bildirimine uyulmamasına dayanır. İşçinin işyerindeki kıdemine göre bildirim süreleri şu şekildedir:

• 0-6 ay çalışmış işçi: 2 hafta
• 6 ay – 1,5 yıl arası çalışmış işçi: 4 hafta
• 1,5 yıl – 3 yıl arası çalışmış işçi: 6 hafta
• 3 yıl ve üzeri çalışmış işçi: 8 hafta

İhbar Tazminatı Ne Zaman Ödenir?

• İşveren, işçiyi ihbar süresine uymadan işten çıkarırsa ihbar tazminatı öder.
• İşçi, işverene haber vermeden işten ayrılırsa işverene ihbar tazminatı ödemek zorunda kalabilir.

3. Fazla Mesai Ücreti Tazminatı

• İşçinin haftalık 45 saati aşan çalışmalarında fazla mesai hakkı doğar.
• Fazla mesai ücreti, normal saatlik ücretin %50 fazlası ile ödenir.
• Ödenmeyen fazla mesai ücretleri tazminat konusu olabilir.

4. Yıllık İzin Ücreti Tazminatı

• İşçinin kullanmadığı yıllık izin haklarının ücreti, iş sözleşmesi sona erdiğinde ödenir.
• Yıllık izin hakkı çalışılan süreye bağlı olarak 14 ile 26 gün arasında değişir.

5. Kötü Niyet Tazminatı

• İşverenin işçiyi haksız ve kötü niyetle işten çıkarması durumunda ödenir.
• Bu tazminat, ihbar tazminatının üç katı olarak hesaplanır.

6. Ayrımcılık Tazminatı (Eşit Davranma İlkesine Aykırılık)

• İşverenin cinsiyet, dil, din, ırk gibi nedenlerle ayrımcılık yapması durumunda ödenir.
• 4 aya kadar ücret ve ek zararlar talep edilebilir.

7. Manevi Tazminat

• İşçinin iş yerinde mobbing, hakaret, onur kırıcı davranışlara maruz kalması durumunda ödenir.
• Mahkeme kararıyla belirlenir.

8. İş Kazası ve Meslek Hastalığı Tazminatı

• İşçinin iş kazası geçirmesi veya meslek hastalığına yakalanması durumunda ödenir.
• Maddi ve manevi tazminatlar ile SGK tarafından sağlanan haklar devreye girer.

9. Haksız Fesih Tazminatı (İşe İade Davası)

• İşçinin iş güvencesine tabi olması ve işten haksız çıkarılması durumunda işe iade davası açabilir.
• İşe iade gerçekleşmezse 4 ila 8 aylık brüt ücret tutarında tazminat ödenebilir.